Η Άνοιξη αποτελεί μια από τις ομορφότερες περιόδους του έτους, καθώς ο ερχομός της σηματοδοτεί την αναγέννηση της φύσης και την εξωτερίκευση της ομορφιάς που αυτή εγκυμονεί στα «σπλάχνα της».

Είναι μια εποχή πραγματικά μαγική. Ταυτίζεται με το ίδιο το θαύμα της ζωής που αποκτά υλική υπόσταση και αποζητά να εκφραστεί δημιουργικά διανοίγοντας νέους ορίζοντες. Στη διάρκειά της η γη ανθίζει με μια εκρηκτική πανδαισία χρωμάτων και ευωδιών που κατακλύζουν τα πάντα, ενώ μια μεθυστική διάθεση μας κάνει κοινωνούς της χαράς της ζωής. Περίοδος φωτεινή, είναι η απαρχή του ταξιδιού του Ήλιου στον ουράνιο θόλο και του επερχόμενου θριάμβου του εσωτερικού φωτός. Σηματοδοτεί το κλείσιμο ενός κύκλου και την απαρχή ενός νέου.

Το ενεργειακό δυναμικό που χαρακτηρίζει την εποχή της Άνοιξης έχει υπόσταση και στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Σύμφωνα με την εσωτερική παράδοση κάθε εποχή του έτους εκφράζει συγκεκριμένα ενεργειακά ρεύματα, τα οποία διαπερνούν τις ζωντανές υπάρξεις. Λέγεται πως όλοι είμαστε εμβαπτισμένοι μέσα σε αυτόν τον ενεργειακό ωκεανό και επηρεαζόμαστε από τις παλίρροιές του, είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι.

Ο ενεργειακός κραδασμός της Άνοιξης αποτυπώθηκε διαχρονικά στους εορτασμούς όλων των λαών, οι οποίοι έφραζαν με αυτόν τον τρόπο τη βαθύτερη ανάγκη τους για επαφή με τις ιδιαίτερες ενέργειες της εποχής αυτής. Ενέργειες οι οποίες συχνά προσωποποιήθηκαν σε διάφορα μυθολογικά πρόσωπα, τα οποία εξέφραζαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το πνεύμα της αναγέννησης και της δημιουργίας. Οι γιορτές τούτες, πέρα από τον εποχιακό και εθιμοτυπικό τους χαρακτήρα, αποσκοπούσαν στο να αφυπνίσουν τον παλμό της Άνοιξης μέσα σε κάθε άνθρωπο, προκειμένου αυτός να μπορέσει να δεχθεί τη δημιουργική της ώθηση.

Οι Ενεργειακές Παλίρροιες των Εποχών

Οι εποχές του έτους είναι αποτέλεσμα της ετήσιας περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο, σε συνδυασμό με την ημερήσια περιστροφή της γύρω από τον άξονά της. Λόγω αυτών των κινήσεων οι σχετικές θέσεις Γης-Ηλίου αλλάζουν διαρκώς και έτσι διαμορφώνονται οι εποχές. Η έναρξη της κάθε εποχής σηματοδοτείται από τις Ισημερίες της Άνοιξης και του Φθινοπώρου, καθώς και από τα Ηλιοστάσια του Χειμώνα και του Καλοκαιριού. Αυτές οι τέσσερις ημερομηνίες φαίνεται πως πάντα είχαν μια ιδιαίτερη βαρύτητα στην εσωτερική παράδοση γεγονός που αντικατοπτρίστηκε και σε ποικίλους εορτασμούς που υπάρχουν σχεδόν σε κάθε λαό. Θεωρείται απαρχή της Άνοιξης η 21 Μαρτίου όσον αφορά την εαρινή ισημερία του Βόρειου ημισφαιρίου.

Η κάθε εποχή σχετίζεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, όπως είναι η θερμοκρασία, η εικόνα της φύσης και η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας. Ωστόσο πέρα από αυτά τα εξωτερικά γνωρίσματα, η εσωτερική παράδοση αναγνωρίζει τη δράση διαφορετικών ενεργειών σε κάθε εποχή, οι οποίες επηρεάζουν με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Όπως προαναφέρθηκε, λέγεται ότι κάθε ύπαρξη είναι εμβαπτισμένη μέσα σε έναν απέραντο ωκεανό ενεργειών και επηρεάζεται από τα ρεύματα και τις παλίρροιες του. Εξελισσόμενος συνειδησιακά ο άνθρωπος μπορεί και αναγνωρίζει αυτά τα ρεύματα και, ως βίωμα που γίνεται γνώση, τα χρησιμοποιεί ώστε να επιταχύνει την εσωτερική του πρόοδο.

Αναφέρονται τέσσερις μεγάλες εσωτερικές παλίρροιες που επιδρούν σε όλα τα έμβια όντα και οι οποίες σχετίζονται με τις εποχές του έτους.

Η πρώτη παλίρροια (Χειμώνας) αρχίζει με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου και η επιρροή της διαρκεί μέχρι την Εαρινή Ισημερία στις 21 Μαρτίου. Είναι γνωστή ως «παλίρροια της Καταστροφής». Καταστροφή όχι με την κυριολεκτική έννοια αλλά καταστροφή κάθε πράγματος που έχει παρακμάσει ή που διατηρεί κάποια ανισόρροπη όψη. Πρόκειται για μια πολύ ωφέλιμη επίδραση καθώς απαλλάσσει την εξελισσόμενη ύπαρξη από άχρηστα φορτία που σε αρκετές περιπτώσεις είναι βαθιά ριζωμένα εντός της.

Η επόμενη παλίρροια (Άνοιξη) ξεκινά με την Εαρινή Ισημερία στις 21 Μαρτίου και συνεχίζει μέχρι το Θερινό Ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου. Είναι η παλίρροια του «Φυτέματος και της Σποράς». Στη διάρκειά της φυτεύονται και αναπτύσσονται τα ιδανικά που επέζησαν από τα κύματα της καταστροφής. Έτσι την Άνοιξη ανθίζει ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου συμβαδίζοντας με το άνθισμα της Φύσης.

Από τη πλευρά της αστρολογίας, την 21η Μαρτίου ο Ήλιος ξεκινά έναν νέο κύκλο στον Ζωδιακό εισερχόμενος στο ζώδιο του Κριού, για να περάσει στη συνέχεια από όλα τα υπόλοιπα ζώδια και τελικά να ολοκληρώσει την πορεία του την επόμενη Εαρινή ισημερία. Ένα ταξίδι όπου συμμετέχει μια αδιάσπαστη αλυσίδα συμπαντικής δημιουργίας ενός ορατού και αόρατου κόσμου, μια πανάρχαια γνώση για τη βαθύτερη σχέση του ανθρώπου με το Σύμπαν.

Μετά έρχεται η «παλίρροια του Θερισμού» η οποία διαρκεί από το Θερινό Ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου μέχρι τη Φθινοπωρινή Ισημερία στις 21 του Σεπτέμβρη (Καλοκαίρι). Τότε θα δρέψει κάποιος τους καρπούς των ιδανικών που έσπειρε. Αυτός ο θερισμός αφορά πολλά επίπεδα της ζωής και της συνείδησης και για να πραγματοποιηθεί αληθινά και ουσιαστικά είναι αναγκαίο να πραγματωθεί στον φυσικό κόσμο.

Η τελευταία παλίρροια (Φθινόπωρο) είναι η «παλίρροια της Διαμόρφωσης» που αρχίζει Από τη Φθινοπωρινή Ισημερία στις 21 Σεπτεμβρίου και συνεχίζει μέχρι το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 21 Δεκεμβρίου. Είναι πρόσφορη για να διαμορφώνονται τα σχέδια για το μέλλον, να εξετάζονται οι επιτυχίες και οι αποτυχίες του παρελθόντος και να εκτιμάται η γενική πρόοδος.

Οι Γιορτές της Άνοιξης στον Κόσμο

Υπάρχει ένα κοινό μοτίβο που συναντούμε σε αρκετά ανοιξιάτικα έθιμα, το οποίο αναφέρεται στην εκδίωξη του Χειμώνα, που συνήθως σχετίζεται με το «κακό», ώστε να μπορέσει να λάμψει το φως που φέρνει η Άνοιξη. Επρόκειτο για γιορτές χαράς, ανανέωσης, δημιουργικότητας και εξωστρέφειας. Σε πολλές περιπτώσεις κατά την περίοδο της Άνοιξης τιμώνταν και εξευμενίζονταν και οι νεκροί, οι οποίοι πιστεύετο ότι συνέβαλαν στην καρποφορία του εδάφους. Πολλοί από τους σύγχρονους ανοιξιάτικους εορτασμούς αντλούν την καταγωγή τους από τέτοιες πανάρχαιες παραδόσεις.

Στην αρχαία Αίγυπτο η Άνοιξη σχετιζόταν με τη λατρεία του Όσιρι, και προσδιοριζόταν ημερολογιακά από την πλημμυρίδα του Νείλου και τη γονιμοποίηση του εδάφους από τα νερά του. Ο θάνατος του Όσιρι συμβόλιζε το μαρασμό και την απόσυρση του Χειμώνα, ενώ η ανάστασή του θεού συμβόλιζε την ανάσταση της φύσης, την αναγέννησή της.

Οι Ρωμαίοι λάτρευαν τη θεά Φλώρα ως θεότητα της Άνοιξης, η οποία έκανε τους αγρούς να καρποφορούν, τα λουλούδια να ανθίζουν και δώριζε στους ανθρώπους τη νιότη, τη γονιμότητα και τον έρωτα. Προς τιμήν της γιόρταζαν στις αρχές του Μαΐου τα Φλωράλια.

Οι Φιλανδοί τιμούσαν ένα θεϊκό ζευγάρι, τον Ράουμ και την Ούκκο οι οποίοι χωρίζονταν από τις σκοτεινές δυνάμεις το Χειμώνα αλλά ξανάσμιγαν κάθε Άνοιξη. Ο ιερός γάμος αυτών των θεοτήτων κατά την Άνοιξη πίστευαν ότι έφερνε καρποφορία στους αγρούς.

Στην Αγγλία υπάρχει την πρωτομαγιά το έθιμο της βασίλισσας του Μάη και του Τζακ με τα πράσινα, όπου ακόμα και σήμερα μπορούμε να δούμε παιδιά στολισμένα με κορδέλες και λουλούδια, να βαδίζουν γύρω από ένα καροτσάκι με μια κούκλα, η οποία είναι επίσης στολισμένη με λουλούδια και κορδέλες. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και βορειότερα, στη Ρωσία. Εκεί στόλιζαν ένα δέντρο με γυναικεία ρούχα. Συχνά ένας άνδρας ή κάποια γυναίκα σκεπασμένη με λουλούδια ή πρασινάδα, βάδιζε με το κομμένο δέντρο ή κουβαλούσε ένα κλαδί.

Επίσης, κατά τον ερχομό της Άνοιξης, όταν τα δέντρα άνθιζαν στη Ρωσία, τα παιδιά συγκεντρώνονταν μια Κυριακή και πήγαιναν στο δάσος, όπου επέλεγαν το σύντροφό τους, το «Ανθρωπάκι των Φύλλων». Έκοβαν κλαδιά από τα δέντρα και τα τύλιγαν γύρω από κάποιο παιδί. Ακάλυπτα έμεναν μόνο τα παπούτσια του. Δύο παιδιά το οδηγούσαν για να μην σκοντάψει, το πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι με χορό και τραγούδια και ζητούσαν δώρα σε τροφή, γλυκά, αυγά και κρέμες. Στο τέλος το ράντιζαν με νερό και γιόρταζαν με φαγητό.

Γενικά, στα περισσότερα μέρη της Ευρώπης υπάρχει έως και σήμερα το έθιμο του μαγιόξυλου (στην Ελλάδα το γνωρίζουμε ως γαϊτανάκι) που αναβιώνει μέσα από παραδοσιακούς χορούς. Σε κάποιες περιοχές αυτή η γιορτή λαμβάνει χώρα με βόδια, στολισμένα με ανθοδέσμες τα οποία σέρνουν το μαγιόξυλο, που είναι εντελώς καλυμμένο με λουλούδια και φυτά, και κάποιες φορές πολύχρωμα ζωγραφισμένο. Είναι τυλιγμένο από πάνω έως κάτω με κορδέλες και μαντήλια και σημαίες να ανεμίζουν στην κορυφή, ενώ το ακολουθούν γυναίκες, άντρες και παιδιά. Αφού το στήσουν, στρώνουν το γύρω χώρο, δένουν πάνω του πράσινα κλαδιά και στήνουν κιόσκια. Έπειτα αρχίζουν το χορό και το φαγοπότι, μια γιορτή εκστατική, όπου πηδούν γύρω και χορεύουν, όπως έκαναν οι πρόγονοί τους κατά την αφιέρωση των ειδώλων τους. Το μαγιόξυλο συμβολίζει την έλευση της νέας βλάστησης και το πνεύμα της ζωής.

Στα χωριά της Βαυαρίας ο Δρ Φρέιζερ (James Frazer), αναφέρει ότι αντικαθιστούσαν το μαγιόξυλο μια φορά κάθε τρία ή τέσσερα χρόνια. Πρόκειται για ένα έλατο που το έφερναν από το δάσος στολισμένο με στεφάνια, σημαίες και επιγραφές. Το μόνο που έμενε αστόλιστο ήταν η κορυφή, για να επιδεικνύει τη ζωντάνια του δέντρου από το πράσινο δάσος. Την πρωτομαγιά δεν επιδείκνυαν μόνο το φρέσκο δέντρο ή κλαδί, αλλά επιπλέον το ακολουθούσε ένα αγόρι ή ένα κορίτσι, ως βασιλιάς ή βασίλισσα του Μάη.

Αλλά και το έθιμο της Πρωτομαγιάς στη χώρα μας, έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και συγκεκριμένα στο έθιμο των «Θαργηλίων» που γινόταν προς τιμή του θεού Απόλλωνα την 6 και την 7η μέρα του μήνα Θαργηλίωνα που αντιστοιχούσε περίπου χρονικά στο Μάιο. Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς συμβόλιζε την υποδοχή της δύναμης της φύσης στο σπιτικό, είχε να κάνει με την χαρά του ανθρώπου για την άνοιξη, τη βλάστηση, την ομορφιά. Το μαγιοστέφανο, φτιάχνεται, ακόμη και σήμερα, από εφτά ειδών λουλούδια αλλά και καρπούς και έχει δύναμη μαγική-αποτροπιαστική. Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε «ανοιχτομάτη» και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός. Ενώ στα μέρη της Μικράς Ασίας σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό και ένα στάχυ για την καλή σοδειά.

Η μεταφορά του καινούριου φυλλώματος με τη μορφή του δέντρου ή των λουλουδιών είναι ίσως η απλούστερη μορφή γιορτής της Άνοιξης. Δεν αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο θάνατο και το Χειμώνα, καθώς τονίζει μόνο την επιθυμία για χαρά στη ζωή και στην Άνοιξη. Σε άλλα μέρη όμως η συγκίνηση είναι εντονότερη και πιο περίπλοκη, διότι παίρνει τη μορφή της πάλης ή διένεξης, αυτό που στην αρχαία Ελλάδα ονομαζόταν «αγώνας».

Κάτι ανάλογο βρίσκουμε στη νήσο Μαν στη Βρετανία. Εκεί επιλεγόταν μια βασίλισσα του Μάη που τη συνόδευαν είκοσι κορίτσια της τιμής και μια ομάδα νεαρών. Όμως δεν υπήρχε μόνο βασίλισσα του Μάη, αλλά και βασίλισσα του Χειμώνα. Ήταν ένας άντρας ντυμένος γυναίκα, φορώντας χοντρά ζεστά ρούχα, μάλλινο σκούφο και γούνινη κοντή κάπα. Οι ομάδες των δύο αυτών βασιλισσών πολεμούσαν μεταξύ τους, σε μια αναπαράσταση μάχης, και η βασίλισσα της ομάδας που έχανε αναλάμβανε τα έξοδα της γιορτής.

Στην περιοχή της Βοημίας στην κεντρική Ευρώπη την Άνοιξη τα παιδιά μεταφέρουν μια αχυρένια κούκλα και την καίνε τραγουδώντας: «Τώρα διώχνουμε το θάνατο από το χωριό, φέρνουμε το Καλοκαίρι στο χωριό. Καλωσήλθες αγαπητό Καλοκαίρι, πράσινο μικρό σιτάρι». Σε άλλα μέρη στη Βοημία δεν είναι το καλοκαίρι που επιστρέφει αλλά η ίδια ζωή. «Διώξαμε το θάνατο και φέραμε τη ζωή» τραγουδάνε σε αυτές.

Όμως στη Λουσατία (περιοχή στα γερμανο-πολωνικά σύνορα) οι γυναίκες διώχνουν μόνο το θάνατο. Ντύνονται στα μαύρα σαν μοιρολογίστρες, αλλά η αχυρένια κούκλα που μεταμφιέζεται σε θάνατο φοράει ένα λευκό φόρεμα και μεταφέρεται ως το τέλος του χωριού. Εκεί την καταστρέφουν, έπειτα κόβουν ένα δέντρο, του φοράνε το λευκό φόρεμα του θανάτου και το μεταφέρουν στο χωριό τραγουδώντας.

Το ίδιο γίνεται και στη Γιορτή της Ανάληψης στην Τρανσυλβανία στη Ρουμανία. Μετά τη λειτουργία οι κοπέλες ντύνουν το θάνατο, δένουν ένα δεμάτι από άχυρα σταριού σε ένα κακοφτιαγμένο σκελετό και προσαρμόζουν ένα σκουπόξυλο για χέρια. Έπειτα ντύνουν το ομοίωμα με τα γιορτινά ρούχα της χωριατοπούλας, κόκκινο σκούφο, ασημένιες πόρπες και κορδέλες. Τοποθετούν το θάνατο σε ένα ανοικτό παράθυρο για να τον βλέπουν όλοι καθώς πηγαίνουν στον εσπερινό. Όταν τελειώνει η λειτουργία δύο κοπέλες παίρνουν το θάνατο από τα χέρια και βαδίζουν μπροστά, ενώ οι υπόλοιποι ακολουθούν ψάλλοντας έναν εκκλησιαστικό ύμνο. Αφού γυρίσουν το χωριό πηγαίνουν σε ένα σπίτι, κλείνουν έξω τα αγόρια βγάζουν τα ρούχα από το θάνατο και πετάνε το αχυρένιο σώμα έξω στα αγόρια, που το ρίχνουν στο ποτάμι. Μετά ένα κορίτσι φοράει τα ρούχα του θανάτου, και η πομπή περιφέρεται πάλι στο χωριό ψάλλοντας τον ίδιο ύμνο. Το κορίτσι συμβολίζει την ανάσταση του θανάτου, το πέρασμα από το παλαιό στο νέο. Εδώ ανακαλύπτουμε την ύπαρξη του πνεύματος, της βλάστησης, το οποίο αργότερα αποκτά σάρκα και οστά, από τον πρωτόγονο άνθρωπο.

Στη Θουριγγία της Γερμανίας την 1η Μαρτίου πραγματοποιείται μια τελετουργία που ονομάζεται «εκδίωξη του θανάτου». Οι νέοι κατασκευάζουν ένα ομοίωμα από άχυρα, του φοράνε ρούχα παλιά, το βγάζουν έξω και το ρίχνουν στο ποτάμι. Λίγο αργότερα επιστρέφουν στο χωριό λέγοντας τα καλά νέα και παίρνουν αμοιβή αυγά και τροφή.

Αλλά και το Πάσχα είναι μια ανοιξιάτικη γιορτή καθώς σε αυτή συναντούμε για άλλη μια φορά το μοτίβο του θυσιαστικού θανάτου και της Ανάστασης. Η Ανάσταση συμβολίζει την ανθοφορία, την καρποφορία της γης, αλλά και τη συνειδησιακή αφύπνιση του ανθρώπου από ένα υλικό επίπεδο προς ένα πιο πνευματικό. Η Ανάσταση όπως και η Άνοιξη φέρνει το νέο ξεκίνημα και τη χαρά για τις νέες δυνατότητες που γεννιούνται.

Ακόμη και η Πρωταπριλιά με τα ψέματά της φαίνεται πως σχετίζεται με τον ερχομό της Άνοιξης. Τα ψέματα λέγεται πως είχαν ως σκοπό να ξεγελάσουν τις σκοτεινές δυνάμεις ώστε να μην μπορέσουν να εμποδίσουν τον ερχομό της Άνοιξης.

Σημαντική πηγή γνώσης σχετικά με τους κύκλους των εποχών είναι η Αυστραλία. Η Άνοιξη της Κεντρικής Αυστραλίας δεν αποτελεί τη μετάβαση από το Χειμώνα στο Καλοκαίρι, αλλά από μια άνυδρη εποχή σε μια εποχή σύντομη, με καταρρακτώδεις βροχές, που προκαλεί ξαφνική γονιμότητα. Αυτή η εικόνα ενός τοπίου ερημικού που ξαφνικά αρχίζει να αναγεννιέται μέσα από το νερό της βροχής προκαλεί θαυμασμό.

Οι Ιθαγενείς της Αυστραλίας μόλις πλησιάζει η εποχή της γονιμότητας αρχίζουν τις τελετές, με πρόθεση να ενισχύσουν και να πολλαπλασιάσουν τα φυτά και τα ζώα από τα οποία ζουν. Ζωγραφίζουν, για παράδειγμα, στο χώμα τη φιγούρα ενός πτηνού, του «εμού» χρησιμοποιώντας το αίμα του, φοράνε φτερά από το «εμού» και κοιτάζουν γύρω τους με βλέμμα κενό, με βλέμμα ανόητο όπως το «εμού». Ή φτιάχνουν μια κατασκευή από κλαδιά, όπως η χρυσαλλίδα της κάμπιας Ουίτσετι, που είναι η αγαπημένη τους τροφή, και μιμούνται ότι σέρνονται μέσα της, γλιστρώντας και ανακατεύοντας το περιεχόμενό της, για να συμβάλλουν στη γέννησή της. Ένας σημαντικός ανοιξιάτικος εορτασμός που αντλεί την καταγωγή του από πανάρχαια χρόνια και φθάνει ως τις μέρες μας είναι εκείνος του Βεσάκ. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες πνευματικές γιορτές του πλανήτη μας κατά την οποία λέγεται πως πραγματοποιείται μια μεγάλη εισροή νέων πνευματικών ενεργειών. Το Βεσάκ είναι ο εορτασμός της απελευθέρωσης, της αφύπνισης, της μεταμόρφωσης. Πραγματοποιείται στην καρδιά της Άνοιξης την ημέρα της Πανσελήνου του Ταύρου (Απρίλιο ή Μάιο) και σηματοδοτεί την απαρχή ενός νέου εσωτερικού κύκλου.

Η Άνοιξη στην Αρχαία Ελλάδα

Η Άνοιξη (Έαρ) όπως δηλώνει και η ίδια η ονομασία της εποχής είναι μια περίοδος ανοίγματος, όπου τόσο η Φύση όσο και ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου εξωτερικεύουν τον εσωτερικό τους πλούτο. Όπως σε κάθε λαό έτσι και στην Ελλάδα συναντούμε ποικίλα ανοιξιάτικα έθιμα και εορτασμούς από την μακρινή αρχαιότητα έως και σήμερα.

Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι για την αρχαία Ελλάδα οι μήνες που, κατά προσέγγιση, αντιστοιχούν στους σημερινούς Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο, είναι, αντίστοιχα, οι Ανθεστηρίων, Ελαφηβολιών και Μουνηχιών.

Ο θεός των αρχαίων Ελλήνων που σχετιζόταν κατεξοχήν με το πνεύμα της άνοιξης ήταν ο Διόνυσος στη φύση του οποίου συνυπάρχουν η θυσία και η αναγέννηση. Ο Διόνυσος γεννήθηκε δύο φορές, μία από τη μητέρα του τη Σεμέλη και μετά τον διαμελισμό και τον θάνατό του αναγεννήθηκε με τη βοήθεια του Δία και μέσα από τον Δία. Φέρνει στον κόσμο τη χαρά και τη θεία μέθη που βιώνει κάποιος όταν συμμετέχει δημιουργικά στο θαύμα της ζωής. Είναι το ίδιο το πνευματικό φως που εκφράζεται ελεύθερα ξεπερνώντας όλα τα όρια που εμείς οι άνθρωποι συνήθως βάζουμε στους εαυτούς μας. Ένα σύμβολό του ήταν και ο Ταύρος ο οποίος έπρεπε να θυσιαστεί-διαμελιστεί όπως και ο θεός, για να μοιραστεί έτσι σε όλους η ίδια η πνευματική ουσία του Διόνυσου.

Κατά τα τέλη Φεβρουαρίου (11 έως 13 του μηνός Ανθεστηριώνος) τελούνταν στην Αττική και στην Αθήνα τα Ανθεστήρια, προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Ήταν μια σημαντική γιορτή, που φτάνει μέχρι τις μέρες μας με τη μορφή της Αποκριάς. Διαρκούσαν τρεις ημέρες και στη διάρκειά τους υπήρχαν διαγωνισμοί οινοποσίας, πομπές του αγάλματος του Διόνυσου, ξέφρενοι εορτασμοί, αθυροστομία και παραστάσεις θεάτρου. Την πρώτη μέρα εορτάζονταν τα «Πιθοίγια» οπότε άνοιγαν τα πιθάρια για να δοκιμάσουν το κρασί της νέας σοδειάς. Τη δεύτερη μέρα γιόρταζαν τις «Χόες», όπως ονομάζονταν τα πήλινα δοχεία που κρατούσαν κατά την πομπή του αγάλματος του Διόνυσου. Την τρίτη μέρα εορτάζονταν οι «Χύτροι», μέρα αφιερωμένη στους νεκρούς προς τιμή των οποίων μαγείρευαν και πρόσφεραν σιτηρά και όσπρια, ενώ προσέφεραν και αγγεία με άνθη.

Μια άλλη σημαντική γιορτή προς τιμήν του Διονύσου στην Αθήνα ήταν τα Μεγάλα Διονύσια. Οι εορτασμοί πραγματοποιούνταν νωρίς τον Απρίλιο (από τις 8 έως τις 13 του μηνός Ελαφηβολιώνος) και στη διάρκειά τους μέσα από τον Διθύραμβο προσκαλούνταν όλοι οι θεοί να συμμετάσχουν και να χορέψουν στεφανωμένοι με λουλούδια. Ο Διθύραμβος ήταν ένα λυρικό άσμα με εκστατικό χαρακτήρα που ψαλλόταν με συνοδεία αυλού προς τιμήν του Διόνυσου. Κατά την Έλλεν Χάρισσον (Ε. Harisson) στην πρωταρχική του μορφή αποτελούσε μια τελετουργία της Άνοιξης που συνοδευόταν από χορό.

Ένας Διθύραμβος που γράφτηκε από τον Πίνδαρο και προσκαλεί τους θεούς στη Αθήνα για να γιορτάσουν αναφέρει: «Κοιτάξτε το χορό Ολύμπιοι. Στείλτε μας τη χάρη της Νίκης, εσείς θεοί που έρχεστε στην καρδιά της πόλης μας, όπου πατούν πολλά πόδια και υψώνεται το θυμίαμα: στην ιερή Αθήνα ελάτε, στην άγια κεντρική λίθο. Πάρτε τις γιρλάντες από πανσέδες που σαν ταιριάζουν, τις σπονδές που χύνονται από το πανέρι της Άνοιξης…».

Την πρώτη ημέρα των Μεγάλων Διονυσίων γινόταν η μεταφορά του ξόανου του θεού από το ναό του στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης σε ένα μικρό ναό της Ακαδημίας. Την ίδια ημέρα παρουσιαζόταν και το πρόγραμμα των επερχόμενων θεατρικών παραστάσεων. Τη δεύτερη μέρα με τη συνοδεία μιας εύθυμης πομπής το ξόανο του θεού μεταφερόταν από την Ακαδημία προς το ναό του, μέσω του Κεραμικού. Στη διάρκεια της περιφοράς ψάλλονταν Διθύραμβοι και ταύροι οδηγούνταν για να θυσιαστούν. Το βράδυ όσοι συμμετείχαν στον εορτασμό επέστρεφαν στην Αθήνα χορεύοντας. Από την τρίτη ημέρα ξεκινούσαν οι δραματικοί αγώνες οι οποίοι συνεχίζονταν για όλες τις επόμενες ημέρες.

Μια άλλη ανοιξιάτικη γιορτή που μας παραπέμπει στο θάνατο αλλά και στην ανάσταση ήταν τα Αδώνια ή «οι κήποι του Άδωνι», που πραγματοποιείτο προς τιμήν του Άδωνι και της Αφροδίτης. Η γιορτή διαρκούσε δύο, τρεις ή επτά ημέρες (ανάλογα με τον τόπο) και πραγματοποιείτο σε πολλές ελληνικές πόλεις. Στα διήμερα Αδώνια την πρώτη μέρα θρηνούσαν το θάνατό του, και την ονόμαζαν «Αφανισμό», ενώ τη δεύτερη μέρα γιόρταζαν την ανάστασή του, και ονομαζόταν «Εύρεσις».

Στα αθηναϊκά Αδώνια, οι γυναίκες θρηνούσαν μπροστά σε δύο νεκροκρέβατα που ήταν τοποθετημένα στις εισόδους των σπιτιών. Πάνω στα νεκροκρέβατα τοποθετούσαν ξύλινα ομοιώματα του Άδωνη και της Αφροδίτης. Και γύρω από αυτά τοποθετούσαν τους «κήπους του Άδωνι» που ήταν γλάστρες με φυτά, τα οποία αργότερα τοποθετούσαν πάνω στις στέγες των σπιτιών για να μεγαλώσουν γρήγορα με τη βοήθεια του Ήλιου. Η ανάπτυξη των φυτών αποτελούσε σημάδι της ανάστασης του Άδωνι. Η γιορτή έκλεινε με θυσίες αγριόχοιρων.

Άλλες ανοιξιάτικες γιορτές της αρχαίας Ελλάδας σχετίζονταν με την αρπαγή της Περσεφόνης. Σύμφωνα με το μύθο, ο Άδης άρπαξε την Περσεφόνη για να την κάνει σύζυγό του. Η μητέρα της η θεά Δήμητρα, όταν έμαθε τι είχε συμβεί πένθησε βαθιά και η θλίψη της έγινε αιτία να μαραζώσει όλη η φύση. Μετά από τη μεσολάβηση του Δία η Περσεφόνη έφυγε από τον Κάτω Κόσμο έχοντας φάει όμως τους σπόρους ενός ροδιού που της πρόσφερε ο Άδης. Αυτό την υποχρέωνε να επιστρέφει κάθε χρόνο στον Κάτω Κόσμο, μετά να επανέρχεται πάλι στη γη κ.ο.κ. Η επιστροφή της έκανε τη Δήμητρα να χαρεί και να τότε όλη η φύση άνθισε και πάλι. Είναι εμφανής η αντιστοίχηση της ανόδου της Περσεφόνης και της χαράς της Δήμητρας με την Άνοιξη, σε αντιδιαστολή με την κάθοδο, τη θλίψη και την απόσυρση του Χειμώνα. Σε τελετές που πραγματοποιούνταν προς τιμήν της θεάς Δήμητρας συχνά υπήρχε ανταλλαγή ευχών για καλή καρποφορία των χωραφιών.

Μια εορτή των Αθηναίων που σχετιζόταν με τον παραπάνω μύθο ήταν εκείνη των Μικρών Ελευσίνιων τα οποία τελούνταν στην Άγρα τον μήνα Ανθεστηρίωνα και αποτελούσαν το προοίμιο των Μεγάλων Ελευσίνιων που τελούνταν το Φθινόπωρο στην Ελευσίνα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα Μικρά Ελευσίνια πλαισιώνονταν από δραματικές παραστάσεις οι οποίες σχετίζονταν με το θάνατο και την αναγέννηση του Διόνυσου αλλά και με την ένωσή του με την Κόρη-Περσεφόνη (αυτή η ένωση αποτελούσε και σημείο σύνδεσης με τα Μεγάλα Ελευσίνια). Στη διάρκεια των Μικρών Μυστηρίων πραγματοποιούνταν και τελετές κάθαρσης στον Ιλισό ποταμό.

Η Αέναη Αναγέννηση

Η Άνοιξη στολίζει τη γόνιμη γη με φυσικές ομορφιές που κόβουν την ανάσα. Η πλούσια βλάστηση των καταπράσινων δασών και οι κατάφυτες πλαγιές των βουνών, οι κήποι οι γεμάτοι με λουλούδια και τα ανθισμένα πάρκα, οι εύφορες κοιλάδες και οι καλλιεργήσιμες πεδιάδες, οι ποταμοί που φουσκώνουν από τα χιόνια που λιώνουν στις βουνοκορφές, τα έντομα που βουίζουν, συνθέτουν μια εικόνα απαράμιλλης ομορφιάς. Αλλά αυτό που βλέπουμε γύρω μας δεν είναι διαφορετικό από εκείνο που συμβαίνει μέσα μας.

Κάθε Άνοιξη το ενεργειακό ποτάμι της ζωής πλημμυρίζει τον εσωτερικό μας κόσμο, τον καθαρίζει και τον κάνει γόνιμο. Η ύπαρξή μας ανθίζει και βιώνουμε μια ανείπωτη ομορφιά που δεν μπορεί να εκφραστεί με λόγια. Την Άνοιξη η καρδιά μας αφουγκράζεται την καρδιά του Κόσμου. Γινόμαστε κοινωνοί μιας ευρύτερης πραγματικότητας μέσα στην οποία ζούμε και αντιλαμβανόμαστε νέες δυνατότητες που προσδοκούμε να τις κάνουμε πράξεις. Στο χέρι μας είναι να αφεθούμε σε τούτο το ρεύμα της αλλαγής που ανανεώνει και προσδίδει νέα δύναμη.

Αλλά η έννοια της Άνοιξης δεν περιορίζεται από την εποχιακή της ιδιότητα και μπορεί να αποκτήσει και μια ευρύτερη υπόσταση. Για παράδειγμα, από μια άλλη οπτική ίσως η εποχή να μας σηματοδοτεί την απαρχή μια νέας πραγματικότητας που αρχίζει να ξεπηδά από τις ωδίνες που σήμερα η ανθρωπότητα βιώνει. Μιας συνειδησιακής Άνοιξης που φέρνει μαζί της το μυρωδάτο αγέρι ενός κόσμου πιο συντροφικού, ομορφότερου και πιο πνευματικού. Ας μην ξεχνάμε ότι το φως της αυγής αναδύεται μέσα από το πιο βαθύ σκοτάδι και ότι κάθε Χειμώνας μοιραία οδηγεί σε μια νέα Άνοιξη.

Βιβλιογραφία

    • Jane Ellen Harrison, Ιερές Τελετές και Αρχαία Τέχνη, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2006.
    • Carl Kerenyi, Ελευσίς: Μυστήρια και Λατρεία, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2008.
    • Κων/νος Καλογερόπουλος, Σοφία του Ονειρόχρονου, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1999.
    • W.E. Butler, Ο Δρόμος της Μαθητείας, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1989.
    • Γ. Α. Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα, 2001.
    • Χρήστος Λάζος, Παγανιστικά έθιμα στον Χριστιανισμό, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2007.

Σύνδεσμοι

    • el.wikipedia.org
    • www.theogonia.gr
    • www.esoterica.gr, «Άνοιξη: Αναγέννηση της Φύσης «Μύθοι-Σύμβολα-Παραδόσεις»

Ε.Ρ. – Κ.Σ.