Οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί είναι μια συλλογή εξάμετρων στίχων που «παραδόθηκαν από τους θεούς» (θεοπαράδοτα). Πρόκειται για ένα σύνολο πνευματικών και φιλοσοφικών κειμένων σε ποιητική μορφή, που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως από νεοπλατωνικούς φιλοσόφους από τον 3ο έως τον 6ο αιώνα.

Παρόλο που τα πρωτότυπα κείμενα έχουν χαθεί, έχουν διασωθεί με τη μορφή αποσπασμάτων σε σχόλια νεοπλατωνικών συγγραφέων. Πιθανότατα αποτελούσαν αρχικά ένα ενιαίο μυστηριακό κείμενο, το οποίο ίσως συντάχθηκε ή λήφθηκε μέσω έκστασης, από τον Ιουλιανό τον Χαλδαίο ή πιο πιθανό, τον γιο του, Ιουλιανό τον Θεουργό κατά τον 2ο αιώνα. Αν και ο όρος «Χαλδαίος» εννοείται γενικά μεταφορικά, για να προσδιορίσει την «πνευματική» συγγένεια του Ιουλιανού με τη σοφία της Ανατολής, έχει επίσης υποστηριχθεί ότι η Χαλδαία ήταν η πραγματική πατρίδα του Ιουλιανού πατέρα, ο οποίος πιθανώς μετανάστευσε στη Ρώμη, μετά τις στρατιωτικές εκστρατείες του Τραϊανού στην Ανατολή^[1].

Μεταγενέστεροι Νεοπλατωνιστές, όπως ο Ιάμβλιχος και ο Πρόκλος, τους εκτίμησαν ιδιαίτερα. Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός του 4ου αιώνα υπονοεί στον Ύμνο του προς τη Magna Mater (Μεγάλη Μητέρα) ότι ήταν μυημένος του Θεού των Επτά Ακτίνων και ήταν έμπειρος στις διδασκαλίες του. Όταν οι Πατέρες της Χριστιανικής Εκκλησίας ή άλλοι συγγραφείς της Ύστερης Αρχαιότητας αναφέρουν «τους Χαλδαίους», μάλλον αναφέρονται σε αυτή την παράδοση.

Τα κείμενα των Χαλδαϊκών Χρησμών μεταφράστηκαν για πρώτη φορά στα αγγλικά από τον Thomas Stanley το 1662, και διαδόθηκαν από τον Thomas Taylor το 1797 και τον Isaac Preston Cory το 1832^[2]. Με τους Χρησμούς ασχολήθηκε το Ερμητικό Τάγμα της Χρυσής Αυγής κατά τον 19ο αιώνα και η μετάφραση του Taylor δημοσιεύτηκε σε έκδοση του William Wynn Westcott το 1895, με τίτλο The Chaldaean Oracles of Zoroaster (Οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί του Ζωροάστρη) ως μέρος της σειράς της Χρυσής Αυγής Hermetica Collectanea.

Οι Πύρινες Εκπορεύσεις

Μια ανάλυση των Χαλδαϊκών Χρησμών υποδεικνύει πως πηγή έμπνευσης για τις σύγχρονες γνωστικές διδασκαλίες υπήρξαν οι πύρινες εκπορεύσεις που ξεκίνησαν από την υπερβατική Πρώτη Πατρική Διάνοια. Η Δεύτερη Διάνοια, ο Δημιουργός κατανοεί το σύμπαν καθώς και τον εαυτό του. Μέσα στην Πρώτη Διάνοια, μια γυναικεία Δύναμη, που ονομάζεται Εκάτη, είναι, όπως η Σοφία, η μεσολαβούσα Συμπαντική Ψυχή. Στη βάση όλων υπάρχει δημιουργημένη Ύλη, φτιαγμένη από τη Δημιουργική Διάνοια. Η ύλη που βρίσκεται πιο μακριά από τον Ύψιστο Θεό (Πρώτος Πατέρας/Διάνοια) θεωρούνταν πυκνό κέλυφος, από το οποίο έπρεπε να αναδυθεί η φωτισμένη ψυχή, αποβάλλοντας τα σωματικά της ενδύματα. Κατόπιν χρειάζεται ένας συνδυασμός ασκητικής συμπεριφοράς και ορθής τελετουργίας για την απελευθέρωση της ψυχής από τα όρια της ύλης και των περιορισμών και την υπεράσπισή της ενάντια στις δαιμονικές δυνάμεις που ελλοχεύουν σε ορισμένα από τα βασίλεια μεταξύ Θεών και θνητών^[3].

Η ακριβής προέλευση των Χαλδαϊκών Χρησμών είναι άγνωστη, αλλά συνήθως αποδίδονται, όπως προείπαμε, στον Ιουλιανό τον Θεουργό και/ή στον πατέρα του, Ιουλιανό τον Χαλδαίο^[4]. «Χαλδαία» είναι ο όρος που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες του 4ου ΠΚΕ αιώνα και αργότερα για τη Βαβυλώνα και είναι μετάφραση του ασσυριακού ονόματος Kaldū, μια περιοχή που βρισκόταν νοτιοανατολικά της Βαβυλωνίας προς την ακτή του Περσικού Κόλπου. Δεν είναι γνωστό αν ο Ιουλιανός ο Χαλδαίος ήταν στην πραγματικότητα ανατολικής καταγωγής ή αν ο όρος «Χαλδαίος» σήμαινε στην εποχή του «μάγος» ή ασκούμενος μυστηριακές τέχνες^[5].

Ο γιος του, Ιουλιανός ο Θεουργός, υπηρέτησε στον ρωμαϊκό στρατό κατά την εκστρατεία του Μάρκου Αυρήλιου εναντίον των Κουάδων. Ο Ιουλιανός ισχυρίστηκε ότι έσωσε το ρωμαϊκό στρατόπεδο από μια σοβαρή ξηρασία προκαλώντας μια καταιγίδα^[6]. Τουλάχιστον τέσσερις άλλες θρησκευτικές ομάδες διεκδίκησαν επίσης τα εύσημα για αυτήν την καταιγίδα. Οι συνθήκες γύρω από τη συγγραφή των χρησμών είναι επίσης μυστηριώδεις, με την πιο πιθανή εξήγηση ότι ο Ιουλιανός τους πρόφερε σε κατάσταση έκστασης, που οδηγεί στην πεποίθηση ότι παραδόθηκαν στον Ιουλιανό από τους θεούς^[7]. Κανένα πρωτότυπο κείμενο των χρησμών δεν έχει διασωθεί μέχρι σήμερα, και όσα γνωρίζουμε για το κείμενο έχουν ανακατασκευαστεί από αποσπάσματα μεταγενέστερων νεοπλατωνιστών φιλοσόφων, καθώς και φιλοσόφων που επηρεάστηκαν από την πλατωνική σκέψη. Νεοπλατωνικοί, όπως ο Πορφύριος, ο Ιάμβλιχος και ο Πρόκλος έγραψαν εκτενείς σχολιασμούς για τους χρησμούς που έχουν πλέον χαθεί. Το πιο εκτεταμένο σχόλιο που διασώθηκε, γράφτηκε από τον Μιχαήλ Ψελλό τον ενδέκατο αιώνα. Το έργο του Ψελλού υπήρξε ένα σημαντικό εργαλείο για την ερμηνεία παλαιότερων και πιο αποσπασματικών κειμένων από τους Χρησμούς^[8].

Ελληνιστικός Συγκρητισμός

Είτε συνέθεσε τους χρησμούς ο ίδιος ο Ιουλιανός, είτε τους συνέταξε από πραγματικά Χαλδαϊκά πρωτότυπα, οι χρησμοί είναι κυρίως προϊόν ελληνιστικού συγκρητισμού, όπως ασκούνταν στο πολιτιστικό χωνευτήρι της Αλεξάνδρειας και θεωρήθηκαν ότι ενσάρκωναν πολλά από τα κύρια χαρακτηριστικά μιας «χαλδαϊκής φιλοσοφίας». Είχαν τη μεγαλύτερη εκτίμηση σε όλη την Ύστερη Αρχαιότητα και από τους μεταγενέστερους οπαδούς του νεοπλατωνισμού. Τα δόγματα που περιέχονται στους χρησμούς έχουν αποδοθεί από ορισμένους στον Ζωροάστρη. Οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί θεωρήθηκαν κεντρικό κείμενο από πολλούς από τους μεταγενέστερους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, σχεδόν ίσοι σε σημασία με τον Τίμαιο του Πλάτωνα. Αυτό οδήγησε ορισμένους μελετητές, εκκινώντας από τον F. Cumont, να κηρύξουν τους χρησμούς «Βίβλο των Νεοπλατωνιστών»^[9].

Η ουσία του ελληνιστικού πολιτισμού ήταν η συγχώνευση ενός ελληνικού πυρήνα θρησκευτικών πεποιθήσεων και κοινωνικής οργάνωσης με τον περσικό-βαβυλωνιακό («χαλδαϊκό»), τον ισραηλινό και τον αιγυπτιακό πολιτισμό, συμπεριλαμβανομένων των μυστηριακών λατρειών και των παραδόσεων τους. Οι ελληνιστές στοχαστές φιλοσοφούσαν τη μυθολογία και τις λατρείες, καθώς και τις ξένες μαντικές εκφράσεις και την μυητική παράδοση. Η φιλοσοφία που προέρχεται από αυτές τις δύο περιοχές, ή απλώς αποδίδεται σε αυτές, θεωρήθηκε ότι κατέχει γνώση που μεταδίδεται από τις αρχαιότερες παραδόσεις σοφίας.

Στην Αίγυπτο, η προσπάθεια φιλοσοφίας και σύνθεσης αρχαίου θρησκευτικού περιεχομένου είχε ως αποτέλεσμα εν μέρει τα γραπτά που αποδίδονται συμβατικά στον Ερμή Τρισμέγιστο. Οι Χαλδαϊκοί χρησμοί είναι μια παράλληλη προσπάθεια, σε μικρότερη κλίμακα, για τη φιλοσοφία της σοφίας της Χαλδαίας. Ωστόσο, αντί των πεζογραφημάτων που βγήκαν από την Αίγυπτο, οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί προήλθαν από τα σπαράγματα ενός μόνο μυστηριακού ποιήματος, το οποίο δεν έχει διατηρηθεί πλήρως. Τα περισσότερα από τα γνωστά αποσπάσματα του ποιήματος βρίσκονται στα βιβλία μεταγενέστερων πλατωνικών φιλοσόφων, οι οποίοι από την εποχή του Πορφύριου, και πιθανώς του Πλωτίνου, είχαν αυτούς τους χρησμούς σε υψηλή εκτίμηση. Ο Ιάμβλιχος της Συρίας αναφερόταν συχνά στους Χρησμούς και αναμίγνυε τις ιδέες τους με τις δικές του.

Μεταφυσική

Το μεταφυσικό σχήμα των Χαλδαϊκών Χρησμών ξεκινά με μια απολύτως υπερβατική θεότητα που ονομάζεται Πατέρας, με τον οποίο κατοικεί η Δύναμη, μια παραγωγική αρχή από την οποία φαίνεται ότι προέρχεται η Διάνοια. Αυτή η Διάνοια έχει μια διπλή λειτουργία, να στοχάζεται τις Μορφές τού καθαρά διανοητικού βασιλείου του Πατέρα και να δημιουργεί και να κυβερνά το υλικό βασίλειο. Με αυτή την τελευταία ιδιότητα η Διάνοια είναι Δημιουργός.

Οι χρησμοί θέτουν περαιτέρω ένα φράγμα μεταξύ της πνευματικής και της υλικής σφαίρας, που προσωποποιείται ως Εκάτη. Με την ιδιότητα του φραγμού, ή πιο σωστά «μεμβράνης», η Εκάτη διαχωρίζει τις δύο «φωτιές», δηλαδή την καθαρά πνευματική φωτιά του Πατέρα και την υλική φωτιά, από την οποία δημιουργείται το σύμπαν και διαμεσολαβεί για κάθε θεϊκή επιρροή στο κατώτερο βασίλειο. Η Εκάτη ήταν μία από τις πολλές θεότητες που λατρεύονταν στην αρχαία Αθήνα ως προστάτιδα του οίκου, μαζί με τον Δία, την Εστία, τον Ερμή και τον Απόλλωνα. Η Χαλδαϊκή Εκάτη γεννά ζωή από το δεξί της ισχίο, η Ερμητική Φύση δελεάζεται και ενώνεται με τον αρχέγονο Άνθρωπο^[10]. Στα μεταχριστιανικά συγγράμματα των Χαλδαϊκών Χρησμών θεωρείτο επίσης ότι κυριαρχούσε πάνω στη γη, τη θάλασσα και τον ουρανό, καθώς και ότι διέθετε έναν πιο παγκόσμιο ρόλο ως Σώτειρα, Μητέρα των Αγγέλων και Κοσμική Παγκόσμια Ψυχή. Όσον αφορά στη φύση της λατρείας της, έχει παρατηρηθεί πως «είναι περισσότερο στο σπίτι στο περιθώριο, παρά στο κέντρο του ελληνικού πολυθεϊσμού. Εγγενώς αμφίσημη και πολύμορφη, διαπερνά τα συμβατικά όρια και ξεφεύγει από τον ορισμό»^[11]. Αυτή η θεά παίζει κεφαλαιώδη ρόλο στη χαλδαϊκή θεολογία. Είναι η Κοσμική Ψυχή, η οποία εκδηλώνεται στον θεουργό και αποκαλύπτει τη θέση της στη θεία ιεραρχία^[12].

Από την Εκάτη προέρχεται η Κοσμική Ψυχή, η οποία με τη σειρά της εκπορεύει τη Φύση, που κυβερνά το υποσεληνιακό βασίλειο^[13]. Από τη Φύση προέρχεται η Μοίρα, η οποία είναι ικανή να υποδουλώσει το κατώτερο τμήμα της ανθρώπινης ψυχής. Ο στόχος της ύπαρξης, λοιπόν, είναι ο εξαγνισμός της κατώτερης ψυχής από κάθε επαφή με τη Φύση και τη Μοίρα, ζώντας μια ζωή λιτότητας και περισυλλογής. Η σωτηρία επιτυγχάνεται με μια ανάβαση μέσα από τις πλανητικές σφαίρες, κατά την οποία αποβάλλονται οι διάφορες πτυχές της κατώτερης ψυχής της και γίνεται καθαρή διάνοια.

Η Εκάτη δίνει οδηγίες για το πώς μπορεί να διαμορφωθεί η εικόνα της «στον καθαρό αέρα κάτω από φθίνουσα σελήνη», σε συνδυασμό με μια προσευχή. Η λειτουργική αρχή πίσω από όλες αυτές τις διαδικασίες είναι αυτή της συμπάθειας, μια έννοια που προϋποθέτει την άμεση αντιστοιχία μεταξύ μιας δεδομένης θεότητας και του συμβολικού αντιπροσώπου της στον ζωικό, ορυκτό και φυτικό κόσμο. Έτσι, με τη σωστή διαμόρφωση και αφιέρωση της «υλικής εικόνας» της θεάς (και στη συνέχεια την τοποθέτησή της στο άγαλμά της), θα μπορούσε να πειστεί να εμφανιστεί με τη μορφή φωτός και να απαντήσει στις ερωτήσεις που θέτει ο θεουργός. Η «φώτιση» από τη θεότητα βοηθούσε, επίσης, τον εξαγνισμό της ψυχής και του φυσικού φορέα της^[14].

Κάτω από τον κόσμο της Κατανοητής Τριάδας του Πατέρα, της Magna Mater (Μεγάλης Μητέρας) ή της Εκάτης και της Διάνοιας βρίσκονται οι τρεις διαδοχικά κατώτεροι Εμπύρειοι, Αιθερικοί και Στοιχειώδεις Κόσμοι. Μια Δεύτερη Δημιουργική Διάνοια αντιπροσωπεύει τη θεϊκή δύναμη στον Εμπύρειο Κόσμο, μια Τρίτη Διάνοια αντιπροσωπεύει τη θεϊκή δύναμη στον Αιθερικό Κόσμο. Ο Στοιχειώδης Κόσμος κυβερνάται από τον Υπεζωκότα ή το Λουλούδι της Φωτιάς και εδώ βασιλεύει η Μητέρα Γη. Εδώ κατοικούν οι ανώτεροι δαίμονες, οι ανθρώπινες ψυχές, οι στοιχειώδεις ή κατώτεροι δαίμονες (πύρινοι, εναέριοι, αιθέριοι και υδάτινοι) και οι κακοί δαίμονες. Τέλος, ο κάτω κόσμος στη μεταφυσική των Χαλδαϊκών Χρησμών ήταν ο μεταθανάτιος κόσμος, που βρισκόταν μέσα στη γη. Ο κάτω κόσμος είναι το σπίτι των αμαρτωλών ψυχών, οι οποίες επεκτείνουν τις ποινές τους μετά θάνατον σε ένα είδος πρώτης ύλης. Στην πραγματικότητα, αυτός ο κόσμος φαίνεται να αντιστοιχεί στα αρχαιοελληνικά Τάρταρα^[15].

Ο Μιχαήλ Ψελλός

Ο Ψελλός είναι σχεδόν βέβαιο ότι εμπνεύστηκε πολλά από τους Χρησμούς και τους αντιμετώπισε με σεβασμό, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να ισχυριστεί ότι ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης προσυπέγραψαν σε μεγάλο βαθμό τα δόγματά τους και ότι όλοι οι μεγάλοι νεοπλατωνικοί στοχαστές συμφώνησαν απόλυτα μαζί τους. Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως διαπίστωσε ότι πολλοί από τους Χρησμούς ευθυγραμμίζονταν ενίοτε με το χριστιανικό δόγμα^[16]. Δεδομένου του έντονου θαυμασμού του Ψελλού για τον Πρόκλο και του ίδιου του Πρόκλου για τους Χρησμούς, οδηγούμαστε στην υπόθεση ότι οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί ήταν ένα από τα «απόκρυφα βιβλία» του Ψελλού, που μετέδιδαν «σοφία πέρα από κάθε απόδειξη». Ελπίζοντας να διαχωρίσει τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη από την απόκρυφη γνώση και την έλλειψη αποδείξεων, σε μια επιστολή προς έναν από τους επικριτές του, διακρίνει τους φιλοσόφους από την απόκρυφη σοφία των υποτιθέμενων αρχαίων βιβλίων^[17].

Ωστόσο, ο Ψελλός παραδέχεται επίσης ελεύθερα ότι άντλησε μαγικές πρακτικές από τους Χρησμούς, υπάρχει άλλωστε η περίφημη αναφορά του στον τροχό της ίυγγας, που κατασκεύασε με την τοποθέτηση ενός δερμάτινου ιμάντα σε μια χρυσή σφαίρα, ενσωματωμένη με ένα μόνο ζαφείρι. Πιάνοντας το άλλο άκρο του ιμάντα, ο θεουργός κουνούσε τη σφαίρα, προκαλώντας βρυχηθμό. Όσον αφορά στην ίυγγα, σύμφωνα  με τον Πίνδαρο η θέα Αφροδίτη πρώτη το κατέβασε στη γη και το έδωσε στον Ιάσονα, για να κερδίσει τον έρωτα της Μήδειας (Πίνδ. Πυθ. 4. 213-219). Οι γόητες και οι μάγισσες έδεναν το πτηνό σε τροχό και το περιέστρεφαν. Με τον ήχο που έκανε το στριφογύρισμα^[18], πίστευαν ότι «προσέλκυαν τον ερωτικό σύντροφο, τον έθελγαν ή τον μάγευαν για να υπακούει, πόσο μάλλον αν επρόκειτο για άπιστο εραστή (Ξεν. Απομν. 3.11.17). Η όλη διαδικασία γινόταν απλούστερη, αν ο γητευτής χρησιμοποιούσε το ομώνυμο παιχνίδι και όχι πραγματικό πουλί δεμένο σε τροχό. Το παιχνίδι κατασκευαζόταν σε σχήμα αστεριού, ρόμβου ή τροχού, με ακτίνες τα φτερά και τα πόδια του πουλιού τεταμένα «ἴυγξτετράκναμος» (Πίνδ. Πυθ. 4.381). Πάνω στον δίσκο ή στον τροχό της ίυγγας ο ενδιαφερόμενος για κάποιο πρόσωπο χάραζε ερωτικές αφιερώσεις ή μαγικές επικλήσεις και του το έστελνε ή προσπαθούσε από μακριά να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Μεταφορικά η λέξη ἲυξ σήμαινε γοητεία, φίλτρο.

Μερικές φορές ο Ψελλός διατυμπανίζει τη δική του μεγάλη γνώση της αστρολογίας, της κατασκευής αποτροπαϊκών αντικειμένων και των αρχαίων παγανιστικών κοσμολογιών. Επιπλέον, μοιάζει ενθουσιασμένος με τη θεουργική πρακτική και τη συμφωνία της με τη χριστιανική διδασκαλία, λόγω του πλατωνικού ασκητισμού της^[19]. Ο Μιχαήλ Ψελλός, λοιπόν, εμπλέκει τους Χαλδαίους Χρησμούς σε δύο ξεχωριστούς, αλλά (γι' αυτόν) απόλυτα συνυφασμένους λόγους. Η πρώτη είναι αυτή της philosophiaperennis, δηλαδή της ύπαρξης μιας απόλυτης, ακατανόητης σοφίας, που μπορεί να βρεθεί σε άλλους κανονικούς μεγάλους στοχαστές. Στη συνέχεια, ο Ψελλός παρέχει ένα παράδειγμα μιας βυζαντινής εκδοχής του θέματος της priscatheologia (αρχαία θεολογία). Είναι αξιοσημείωτο ότι αναφέρει πάντα τα Ερμητικά κείμενα στο επίπεδο των Νεοπλατωνιστών και των Χρησμών, σε αντίθεση με δύο πολύ παραγωγικούς Νεοπλατωνικούς συγγραφείς, τον Πρόκλο, ο οποίος δεν λέει τίποτα απολύτως για τον Ερμή Τρισμέγιστο και τον Ιάμβλιχο, ο οποίος περιγράφει τα «Ερμητικά βιβλία» με μεγάλη ευλάβεια αλλά εν παρόδω^[20].

Η Κάθαρση της Ψυχής

Σημαντικό στοιχείο της φιλοσοφίας των Χρησμών είναι η ιδέα της κάθαρσης της ψυχής, θέμα που απασχόλησε την αρχαιοελληνική φιλοσοφία εν γένει. Ο Πλάτων στο Φαίδων, αναφέρει πως η καθαρότητα αντιπροσωπεύει την αταραξία της ψυχής, ως αποτέλεσμα μιας συνολικής και πλήρους θεραπείας^[21]. Μέσω της κάθαρσης, η ψυχή εξασφαλίζει την επικοινωνία της και την ομοίωσή της με το θείο (Πλάτων, Φαίδων, 83e 2-3). Η διαδικασία της κάθαρσης στον Πλάτωνα είναι σταδιακή απελευθέρωση της ψυχής από το σώμα και τα δεσμά του, την μεταβλητότητα και την φθορά^[22]. Η πρώτη κάθαρση για τον φιλόσοφο είναι η διάκριση του καλού από το κακό (Πλάτων, Σοφιστής, 226d 9-10), ενώ η ίδια η φιλοσοφία είναι μια καθαρτική διαδικασία, που ανασύρει την ψυχή από την απάθεια και την οκνηρία και αίρει την άγνοιά της^[23]. Όσον αφορά στον αναγκαίο καθαρμό του σώματος, ο Πλάτων στον Τίμαιο θεωρεί ότι επιτυγχάνεται μόνο μέσω της γυμναστικής και όχι των φαρμάκων (Πλάτων,Τίμαιος, 89b 1-3).

Ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει την κάθαρση ως μεταμόρφωση των παθών και αποχή από τις ακρότητες. Όσον αφορά στην τραγωδία «δια του ελέου και του φόβου» οδηγείται ο θεατής στην αποκάθαρση, όπως αναφέρεται στην Ποιητική, αναδεικνύοντας τον παιδευτικό χαρακτήρα του εξαγνισμού, που αποκαθιστά και αναζωογονεί το πνεύμα. Είναι απαραίτητο ο θεατής να «καθαίρεται» από το άγχος και τις έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις που τον κατακλύζουν, παρακολουθώντας την εξέλιξη του δράματος^[24].

Οι Στωικοί, με τη σειρά τους, θεωρούν πως τα πάθη εμποδίζουν τον ιδεώδη βίο και την απαραίτητη αταραξία για την εναρμόνιση της ψυχής με τις εσωτερικές δυνάμεις της. Η θεραπεία ως εκρίζωση των παθών είναι το αποτέλεσμα της κάθαρσης, ώστε να διασφαλιστεί η απόλυτη καθαρότητα της ψυχής^[25]. Όσον αφορά στους Νεοπλατωνικούς, ιδιαίτερα στον Πλωτίνο, η κάθαρση σε ένα πρώτο επίπεδο επιτυγχάνεται μέσω της λήθης των γήινων εμπειριών και των σωματικών παθών και την ανάδυσή της ψυχής από τα άτοπα είδωλα (Πλωτ. Εννεάδες, III, 6,5, 22-25). Με την κεντρική ουσία της άποψης του Πλωτίνου συμφωνεί ο Πορφύριος, ο οποίος, όμως, διαφοροποιείται ως προς τον τόπο επίτευξης της κάθαρσης. Η κάθαρση των σωματικών παθών για τον Πορφύριο δεν επιτελείται με ιερουργίες και λιτανείες, αλλά με θυσίες, καθαρτικές τελετές, την εμπειρία των οποίων κατέχει τόσο ο φιλόσοφος, όσο και ο ιερέας (Πορφ. Περί αποχής Β΄ 44.4).

Για τον Ιάμβλιχο η κάθαρση ισοδυναμεί με φιλοσοφικό θάνατο, κατά τον οποίο η ψυχή χωρίζεται από το σώμα (Ιάμβλ. Προτρεπτικός, 65. 13-14). Συνεπώς, η κάθαρσή του είναι κυρίαρχα διανοητική, αν και δεν παραλείπει να αναφερθεί και στην θεολογική κάθαρση, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η οντολογική εξύψωση της ψυχής (Ιάμβλιχος, Περί της κοινής μαθηματικής επιστήμης). Ο φιλόσοφος θεωρεί επίσης πως η κάθαρση έρχεται μέσω του παιδευτικού χαρακτήρα της μουσικής, που συμβάλλει στην ψυχική υγεία και γαλήνη (Ιάμβλ. Περί του Πυθαγορείου Βίου, 70, 12-14). Την ίδια κάθαρση επιφέρει και η θεουργία, η οποία έχει ως στόχο τη διανοητική ζωή^[26]. Την παράδοση της κάθαρσης στην ελληνική φιλοσοφία συμπληρώνει ο Πρόκλος, ο οποίος δίνει έναν θεολογικό προσανατολισμό στο γενικότερο έργο του. Η κάθαρση οδηγεί την ψυχή σε μια περιοχή που αποτελεί πηγή και έσχατο τέλος ταυτόχρονα της οντολογικής εξέλιξης. Η κάθαρση έτσι είναι αναπόσπαστο τμήμα της υπερβατικής ενολογίας που προτείνει ο φιλόσοφος και υπερβαίνει την παραδοσιακή μεταφυσική ενολογία^[27].

«Υπάρχει ένα ορισμένο Κατανοητό, το οποίο πρέπει να αντιληφθείς με το άνθος του νου. Αν στρέψεις τον νου σου προς αυτό, σαν να αντιλαμβάνεσαι κάτι συγκεκριμένο, δε θα το αντιληφθείς. Γιατί είναι η δύναμη της δύναμης, ορατή ολόγυρα, που αναβοσβήνει με διανοητικές διαιρέσεις. Επομένως, δεν πρέπει να αντιληφθείς αυτό το Κατανοητό με τρόπο βίαιο, αλλά με τη φλόγα του νου εντελώς απλωμένη, να μετρά τα πάντα, εκτός από αυτό το Κατανοητό. Δεν πρέπει να το αντιλαμβάνεσαι με προσοχή, αλλά κρατώντας το αγνό μάτι της ψυχής σου εκεί στραμμένο, θα πρέπει να επεκτείνεις τον άδειο νου προς το Κατανοητό για να το κατανοήσεις, αφού υπάρχει έξω από τον νου (σου)» -(Frag 1, Damascius, I, 154).

Σημειώσεις

Βιβλιογραφία

• Bidez, J. 1930. La Vie de l' Empereur Julien, Paris: Les Belles Lettres.
• Βουδούρης, Κ., 1996. «Η Στωική ηθική φιλοσοφία ως θεραπεία», στο Βουδούρης Κ. (επιμ.), Η ηθική φιλοσοφία των Ελλήνων, Αθήνα.
• Burns, D. 2006. “The Chaldean Oracles of Zoroaster, Hekate’s Couch, and Platonic Orientalism in Psellos and Plethon”, Aries 6(2): 158-179. 
• Campbell, J.S. (2001), “Painless Pleasure: Catharsis in the Poetics”, Les etudes Classiques, 69(3): 225-236.
• Cumont, F. 1909. La Théologie Solaire du Paganisme Romain, Paris: Imprimerie Nationale.
• Fowden, G. 1993, The Egyptian Hermes, Princeton: Princeton University Press.
• Dillon, J.M. 1977. The Middle Platonists, Ithaca: Cornell University Press.
• Hall, R.W., 1963. Plato and the Individual, Hague: MartinusNijhoff.
• Hornblower, S., Spawforth, A., (eds) 1996. The Oxford Classical Dictionary, New York City: Oxford University Press.
• Lewy, H. 1978. Chaldean Oracles and Theurgy Paris: Institut des Études Augustiniennes.
• Lewy, H. 2011. Chaldean Oracles and Theurgy: Mystic Magic and Platonism in the Later Roman Empire, Paris: Institut des Études Augustiniennes.
• Lloyd, L.C. 1983. Procession and division in Proclus, Soul and the Structure of Being in late Neoplatonism, Liverpool: Liverpool University Press.
• Majercik, R. 2013. The Chaldean Oracles: Text, Translation and Commentary. Studies in Greek and Roman Religion, Leiden: Brill.
• O’Meara, D.J. 1989. Psellos, Philosophica Minora, Vol. II, Munich: Verlag.
• Places, É. d. 1971, Oracles Chaldaïques. Avec un choix de Commentaires Anciens Paris: Les Belles Lettres.
• Smith, A. 1974. Porphyry’s place in the Neoplatonic tradition, The Hague: Martinus Nijhoff.
• Taylor, A.E., 2000, Πλάτων, (μτφρ. Ι. Αρζόγλου), Αθήνα: ΜΙΕΤ.
• Turner, J.D. 2001. Sethian Gnosticism and the Platonic Tradition, Quebec: Presses de l’ Université Laval.
• Wheeler, G.J. 2020. “Towards a Reception History of the Chaldaean Oracles”, International Journal of the Classical Tradition, 28(3): 261-284.

K.K.